Άρθρο του Κωνσταντίνου Μηνάογλου, Δάσκαλου- Θεολόγου
Θρησκεία και πολιτική. Δυο έννοιες, δυο αξίες, δυο θεσμοί που συμπορεύτηκαν στο διάβα των αιώνων με διάφορες μορφές σχέσεων μεταξύ τους. Άλλοτε με την πλήρη ταύτιση θρησκείας και πολιτικής στα θεοκρατικά καθεστώτα, άλλοτε με την πλήρη μεταξύ τους διάσταση στα ολοκληρωτικά καθεστώτα και άλλοτε με τη μερική ταύτισή τους όπως εμφανίστηκαν κατά καιρούς τα χριστιανοδημοκρατικά κόμματα της Δύσης. Στο χώρο της καθ’ ημάς Ανατολής η καθιέρωση του περίφημου συστήματος της βυζαντινής «συναλληλίας» από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό τον Α΄ (525-565) στη ΣΤ΄ Νεαρά, λειτούργησε θεραπευτικά με την αρμονική συνύπαρξη και την ισότιμη σύζευξη Εκκλησίας και Πολιτείας παρ’ όλες τις κατά καιρούς κρίσεις που διήλθαν οι μεταξύ τους σχέσεις ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια λόγω της πολιτειοκρατίας και χωρίς ποτέ να φτάσουν σε πλήρη ρήξη, χάρη των διακριτών ρόλων, αφού η καθεμιά χρησιμοποιεί άλλα μέσα και έχει διαφορετική αποστολή καθότι η μία αποβλέπει στα εγκόσμια και η άλλη στα υπερκόσμια παρά την κοινή τους συνισταμένη που είναι ο λαός ο οποίος λειτουργεί και ως πλήρωμα της Εκκλησίας.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο των σχέσεων, η Εκκλησία πρέπει να ενδιαφέρεται για την πολιτική ζωή των μελών του πληρώματός της και να φροντίζει ως πνευματική τροφός για την αντιμετώπιση και επίλυση των προβλημάτων που απασχολούν τα μέλη της. Οφείλει να συνεργεί εις αγαθόν και να εκφέρει, όταν το επιβάλει η ανάγκη, λόγο πολιτικό, λόγο ουσίας, όχι κομματικό, όχι εξουσιαστικό αλλά λόγο αληθείας και δικαιοσύνης, λόγο αδέσμευτο που να αρθρώνεται με καθαρότητα, με παρρησία και να εκπορεύεται από την αγία και μακραίωνη παράδοσή της ως λόγος θυσίας, διακονίας και ζώσας μαρτυρίας στον σύγχρονο κόσμο.
Από την πλευρά της η πολιτεία οφείλει να φροντίζει για την ασφάλεια και την ευημερία των πολιτών της και οι φορείς που ασκούν εξουσία οφείλουν να σέβονται τη συλλογική συνείδηση της κοινωνίας που κυβερνούν και να μην λειτουργούν ενάντια προς αυτήν με ενέργειες και αποφάσεις που προσβάλλουν την νοημοσύνη, καταρρακώνουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και καταπατούν την ελευθερία του προσώπου,σφετεριζόμενηπολλάκις τον χώρο της Εκκλησίας και χρησιμοποιώντας την ως όργανό της.
Γι αυτό και ο Απόστολος Παύλος σε μια επιστολή του προς τον μαθητή του Τιμόθεο τον προτρέπει να προσεύχεται για τους άρχοντες και για όλους «τους εν υπεροχή όντας ίνα ήρεμον και ησύχιονβίονδιάγωμεν εν πάση ευσεβεία και σεμνότητι» (Α΄ Τιμ. 2,1-3).
Τι γίνεται όμως όταν διάγωμενβίονανήσυχον, ταραχώδη με κάθε ασέβεια και προσβολή της προσωπικότητάς μας; Τι γίνεται όταν η διαχείριση της πολιτικής εξουσίας αποφεύγεται από τους άξιους και ικανούς και αφήνεται στους φαύλους και ανίκανους που λειτουργούν,ιδιαίτερα στην εποχή μας,ως όργανα διεθνών σκοτεινών δυνάμεων με αλλότρια συμφέροντα; Οι φαύλοι φαύλα πράττουν και επικρατούν στη δημόσια ζωή σε ένα καθεστώς φαυλοκρατίας οδηγώντας την πολιτική ζωή σε αδιέξοδο.
Ας ανατρέξουμε στην Εκκλησιαστική Ιστορία και ας δούμε πώς ενήργησαν οι εκάστοτε πνευματικοί άνδρες της κάθε εποχής σε καθεστώτα παρακμής και ασέβειας.
Στην Παλαιά Διαθήκη ο προφήτης Ηλίας ελέγχει τον βασιλιά Αχαάβ και την ειδωλολάτρισσα γυναίκα του Ιεζάβελ επειδή ήταν άνθρωποι ασεβείς, λάτρεψαν το θεό Βάαλκαι προσπαθούσαν με ειδωλολατρικά έθιμα να νοθεύσουν την πίστη των πατέρων τους. Ο έλεγχος αυτός του προφήτη προκάλεσε την οργή του βασιλικού ζεύγους που ήθελε να τον εξοντώσει. Αλλά κι άλλοι φωτισμένοι άνδρες εμφανίστηκαν στην περίοδο των βασιλέων όπως ο Νάθαν, ο Μιχαίας κ.ά. οι οποίοι διακρίθηκαν για τον ανυποχώρητο αγώνα τους να διαφυλάξουν την πατροπαράδοτη πίστη τους από ξένες ειδωλολατρικές επιρροές.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος έλεγξε τον βασιλιά Ηρώδη για την παράνομη σχέση που είχε με την Ηρωδιάδα, την γυναίκα του αδελφού του, για να προκαλέσει την οργή της, η οποία ζήτησε την κεφαλή του επί πίνακι, ικανοποιώντας το αίτημα της κόρης της και εκπληρώνοντας την υπόσχεση που της έδωσε ο βασιλιάς μετά την παρουσίαση ενός εντυπωσιακού χορού.
Στα χρόνια της Καινής Διαθήκης και μετά την περίοδο των διωγμών έχουμε τους Τρεις Ιεράρχες. Ασυμβίβαστοι με την υποκρισία καυτηριάζουν όσους επιδεικνύουν προσποιητή ευλάβεια, ελέγχουν την περιφρόνηση και τον κατατρεγμό των πλουσίων και κοινωνικά ισχυρών της αυτοκρατορίας προς τους ασθενέστερους.
Ο Άγιος Γρηγόριος στηλιτεύει την ανισότητα ανδρών και γυναικών στους νόμους λέγοντας ότι άνδρες ήταν οι νομοθέτες για αυτό και κατά των γυναικών η νομοθεσία.
Ο Ιερός Χρυσόστομος έχοντας ως αρχή ότι ¨τα δημοσίως λεγόμενα και πραττόμενα, δημοσίως και ελέγχονται¨ καταγγέλλει την κοινωνική αδικία, στιγματίζει την σπατάλη, στηλιτεύει την ανηθικότητα, αποδοκιμάζει τη διαφθορά, επικρίνει την επίδειξη των πλουσίων και των αρχόντων, καταδικάζει τις αυθαιρεσίες του πολιτικού συστήματος, ελέγχει κληρικούς και μοναχούς για τον πολυτελή βίο τους που προκαλούσαν σκανδαλισμό στους πιστούς. Στους δε άρχοντες, προτρέπει να υπερέχουν έναντι των απλών ανθρώπων όχι στις τιμές αλλά στις αρετές. Η επιμονή του να κτίσει λεπροκομείο στην πλουσιότερη συνοικία της Πόλης και ο έλεγχος που ασκεί στην αυτοκράτειρα Ευδοξία για την παράνομη οικειοποίηση ενός αγροτεμαχίου μιας φτωχής χήρας, αποτελούν την αφορμή για την δίωξη και την εξορία του την οποίαν και δέχτηκε αδιαμαρτύρητα.
Στο μεγάλο λιμό που έπληξε την περιοχή του ο Μέγας Βασίλειος στηλιτεύει τη δράση των μαυραγοριτών, που θέλουν να πλουτίσουν σε βάρος των λιμοκτονούντων συμπατριωτών τους, οργανώνει συσσίτια για όλο το λαό προσφέροντας βοήθεια χωρίς καμιά διάκριση σε χριστιανούς, ειδωλολάτρες, Ιουδαίους και αιρετικούς σώζοντας χιλιάδες από βέβαιο θάνατο. Άλλοτε παρακαλώντας, και άλλοτε με δυναμικό τρόπο ζητάει από τους άρχοντες την απαλλαγή των φτωχών από τη φορολογία, ενώ δεν παραλείπει να παρέμβει για τα συμφέροντα των εργαζομένων στα ορυχεία του Ταύρου. Για όλες αυτές του τις ενέργειες ο έπαρχος της Καισάρειας Μόδεστος απεσταλμένος του αυτοκράτορα Ουάλη τον απείλησε με δήμευση περιουσίας, εξορία και βασανιστήρια μέχρι θανάτου και η απάντησή του Αγίου αυτού ανδρός ήταν μνημειώδης.
Ένας άλλος ασυμβίβαστος με την άρχουσα τάξη επίσκοπος είναι και ο Άγιος Αμβρόσιος Μεδιολάνων. Έλεγξε δριμύτατα τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο τον Μέγα για την σφαγή επτά χιλιάδων και πλέον Θεσσαλονικέων αθώων πολιτών στον Ιππόδρομο, του απαγόρευσε την είσοδο στον ναό, του ζήτησε να μετανοήσει ειλικρινά και απαίτησε να ζητήσει δημόσια συγνώμη ενώπιον όλων επιβάλλοντάς του το επιτίμιο της ακοινωνησίας, ενέργειες που τον οδήγησαν σε μετάνοια. Έκτοτε απαγόρευσε και την παραμονή και κοινωνία των βασιλέων μέσα στο ιερό βήμα και όρισε τόπο παραμονής τον χώρο προ του ιερού βήματος.
Ο Όσιος Κορδούης ως Επίσκοπος της Κόρδοβας της Ισπανίας συγκρούεται με τον αυτοκράτορα Κωνστάντιο Β΄, γιο του Μεγάλου Κωνσταντίνου, για την υποστήριξή του στον Αρειανισμό προτρέποντάς τον, να μην αναμιγνύεται στα εσωτερικά της Εκκλησίας. Το αποτέλεσμα ήταν να υποστεί πολλές εξορίες και παρά τις κακοπάθειες κράτησε όρθιο το ορθόδοξο φρόνημα μέχρι τέλους και δίκαια ο Μέγας Αθανάσιος τον αποκαλεί πατέρα των Επισκόπων.
Ο Μέγας Αθανάσιος μαχόμενος με όλες του τις δυνάμεις για την προάσπιση της ορθοδόξου πίστεως ελέγχει τον αυτοκράτορα Ιουλιανό για την προσπάθειά του να επαναφέρει την ¨πατρώα θρησκεία¨ με αποτέλεσμα ο τελευταίος να διατάσσει την εξορία του στην Θηβαΐδα.
Ο Συνέσιος ως επίσκοπος Πτολεμαΐδας στην Πεντάπολη της Κυρηναϊκής στη Λιβύη τον 4ο αι. φέρθηκε σθεναρά και κράτησε σκληρή στάση απέναντι στις αδικίες εις βάρος του ποιμνίου του.
Ο Ιερός Φώτιος αρνείται να αναγνωρίσει τις αντικανονικές πράξεις της πολιτείας αντιμετωπίζοντάς τες με ιδιαίτερη αυστηρότητα από τη θέση του πατριαρχικού θρόνου.
Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής αντιτάχθηκε στις αιρετικές θέσεις των αυτοκρατόρων Ηράκλειου και Κώνσταντα του Β΄.
ΟΠατριάρχης Νικόλαος Α΄ ο Μυστικόςήρθε σε σύγκρουση με τον αυτοκράτορα Λέοντα, καθώς αρνήθηκε να αναγνωρίσει τον τέταρτο γάμο του με την ερωμένη του, φθάνοντας στο σημείο να τον αφορίσει, καθαιρώντας και τον ιερέα που είχε τελέσει το μυστήριο. Ο ίδιος συνέβαλε αποφασιστικά και στην απελευθέρωση εκατοντάδων Κυπρίων αιχμαλώτων από τους Άραβες το 912/913.
Ο Πατριάρχης ΚωνσταντινουπόλεωςΑρσένιος αφόρισε τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο το 1259 απαγορεύοντάς του να μπει στην Αγία Σοφία όταν διαπίστωσε ότι τύφλωσε τον 7χρονο Ιωάννη Δ΄,γιο και διάδοχο του Θεοδώρου, για να σφετεριστεί τον αυτοκρατορικό θρόνο.
Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας και συγκεκριμένα στις πρώτες μέρες της Επανάστασης ο Πατριάρχης ΚωνσταντινουπόλεωςΓρηγόριος ο Ε΄ υπό την απαίτηση και απειλή του Σουλτάνου να αφανίσει όλους τους Έλληνες της Πόλης - καθότι η δαμόκλειος σπάθη εκρέμετο επί της κεφαλής των - εξέδωσε απόφαση αφορισμού της Επανάστασης από τη μια και υποκινούσε με ξεσηκωμό και επανάσταση τους Έλληνες από την άλλη. Όταν οι Τούρκοι αντιλήφθηκαν τις κρυφές και υπόγειες ενέργειές του,τον συνέλαβαν στις 10 Απριλίου του 1821 και τον κρέμασαν στην κεντρική πύλη του Οικουμενικού Πατριαρχείου, πύλη η οποία παραμένει κλειστή και σφραγισμένη μέχρι και σήμερα σε ένδειξη τιμής και μνήμης.
Λίγα χρόνια πριν ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός παρακινούμενος από την προτροπή του Αποστόλου Παύλου ¨Μηδείς το εαυτού ζητείτω αλλά το του ετέρου έκαστος¨ αφήνει την ησυχία της μοναστικής πολιτείας του Άθωνα για να οργώσει κυριολεκτικά όλη την Ελλάδα, να ιδρύσει σχολεία, να αφυπνίσει τους σκλαβωμένους Έλληνες, να τονώσει την πίστη τους και να τους αποτρέψει από την διαρκή μάστιγα του εξισλαμισμού. Η δράση του προκάλεσε την οργή των εβραίων της Ηπείρου οι οποίοι τον διέβαλαν ως όργανο των Ρώσων και υποκινητή της επανάστασης των χριστιανών εναντίον του οθωμανικού κράτους στον Πασά της περιοχής. Κατόπιν τούτου συνελήφθη και εκτελέστηκε δια απαγχονισμού από τους Τούρκους στις 24 Αυγούστου του 1779.
Αργότερα στην περίοδο της Μικρασιατικής Καταστροφής, μια κορυφαία μορφή του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας, ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος Καλαφάτης, αρνείται,ενώ του προτάθηκε,να εγκαταλείψει την Μητρόπολή του για να σωθεί από την οργή των Τούρκων κατά την πυρπόληση της Σμύρνης και για χάρη του ποιμνίου του θα υποστεί επώδυνο και ταπεινωτικό μαρτυρικό θάνατο κατά τη διάρκεια του οποίου ο ίδιος προσηύχετο και ευλογούσε το μαινόμενο πλήθος υψώνοντας το δεξί του χέρι όπως ομολόγησε αυτόπτης Τουρκοκρής μάρτυρας.
Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Δαμασκηνός αντιτάχθηκε στην απόφαση της Γερμανίας για πολιτική επιστράτευση των Ελλήνων (Μάρτιο του 1943) με σκοπό να εργαστούν στη Γερμανία, στο δε Γερμανό στρατηγό απάντησε σθεναρά όταν απειλήθηκε ότι θα συλληφθεί και θα εκτελεστεί επειδή προστάτευε το λαό και προσπαθούσε να διασώσει τους προς εκτέλεση Έλληνες,χριστιανούς και εβραίους, λέγοντας επί λέξει: «Οι Ιεράρχες της Ελλάδος στρατηγέ δεν τουφεκίζονται, απαγχονίζονται, παρακαλώ να κρατήσετε την παράδοση».
Με τα θέματα των σχέσεων με την πολιτική εξουσία δεν ασχολήθηκαν μόνο οι Άγιοι Πατέρες αλλά και Σύνοδοι. Η Σύνοδος της Σαρδικής το 342 με επιστολή της και προς τους πολιτικούς άρχοντες συνιστά στους Επισκόπους με τους κανόνες Ζ΄ και Η΄ να βοηθούν τους αδικουμένους μεσιτεύοντας υπέρ αυτών. Η δε Σύνοδος της Καρθαγένης το 419 προτρέπει τον αυτοκράτορα να ορίσει Έκδικο (νομικό σύμβουλο), που θα τον βοηθήσει για να προστατεύσει τους πτωχούς «κατά της των πλουσίων τυραννίδος».
Η διαχρονική αυτή σχέση των Αγίων Πατέρων της Εκκλησίας μας με την πολιτική εξουσία πρέπει να αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση για όλους μας στις μέρες που διανύουμε. Παράδειγμα, του πώς ένας Άγιος γίνεται επαναστάτης της αληθινής ζωής απέναντι στη διεφθαρμένη εξουσία. Την ελέγχει με θάρρος δίχως κακία. Μισεί τη διαφθορά, την κατάχρηση της εξουσίας, την αμαρτία αλλά αγαπά τον αμαρτωλό και προσεύχεται για την σωτηρία του επιδιώκοντας την αγαστή σχέση και φιλία με τον αμαρτάνοντα. Όπως έλεγε και ο Μ. Βασίλειος: «τη φιλία με τον βασιλιά τη θεωρώ μεγάλο καλό, υπό τον όρο να βοηθάει στη προαγωγή της ευσέβειας, χωρίς όμως αυτή τη θεωρώ ολέθρια».
Οπότε για να μην θεωρείται ολέθρια η φιλία και η σχέση με την πολιτική εξουσία και να μην ελέγχεται και στηλιτεύεται από την Εκκλησία και τη συνείδηση του πληρώματός της που ορθοτομεί τον λόγο της Αληθείας, ας φροντίσει η εκάστοτε πολιτική εξουσία δια των αρχόντων της να πολιτεύεται και να άρχει εν πάση ευσεβεία και σεμνότητι.
Έχει λοιπόν η Εκκλησία λόγο στην πολιτική ζωή και πρέπει να έχει, δεν θα σιωπά, όπως έλεγε και ο Άγιος Παΐσιος: ¨Αν δεν μιλήσει η Εκκλησία ποιος θα μιλήσει;¨. Καλή Παναγιά!
Κυριακή 13 Αυγούστου 2023
Κωνσταντίνος Μηνάογλου
Δάσκαλος - Θεολόγος
